Exoten
Tuinkabouters die eens wat anders willen en in het gelukkige bezit zijn van serre, verwarmde kas of patio kunnen zich eens wagen aan het zaaien en opkweken van meer exotische vruchten. Sommige soorten kun je ook kweken in de huiskamer.
Hieronder kun je lezen hoe je ananas, avocado, bananen, cactusvijg, citrusvruchten, dadels, granaatappels, guave, koffie, litchy en rambutan, mango, olijven, papaya en passievruchten zelf kunt kweken.
Succes is absoluut niet gegarandeerd, plezier en vele leerzame momenten wel!
Ananas
Hoewel je hem ook kunt zaaien, kun je beter zelf een ananasplant kweken door de kroon in de aarde te zetten.
Hoewel dit niet altijd het geval is, is het heel goed mogelijk dat er uiteindelijk een vrucht aan de nieuwe plant komt. Je moet wel geduld hebben!
Het werkt zo:
- Kies een ananas met een gezonde, grote kroon. Snijd deze zo'n twee centimer vanaf de top van de vrucht af
- Snijd al het vruchtvlees weg rond de basis van de kroon
- Haal de onderste bladeren voorzichtig weg, blaadje voor bladje, totdat je een soort stammetje overhoudt
- Snijd dan het laatste vruchtvlees weg
- Vul een pot met potgrond, vermengd met fijn grind. Zet de kroon daarin, vul verder aan met aarde en druk dit goed aan
- Zet de pot op een warme, lichte plaats en geef hem water.
Als je geluk hebt, zal de plant naar verloop van tijd wortels ontwikkelen en zullen niet lang daarna nieuwe blaadjes verschijnen.
Avocado
De avocado is afkomstig uit Midden en Zuid-Amerika. De vruchten die je in de supermarkt koopt, zijn gekweekt in Spanje of Israel, enigszins bestand tegen koelere omstandigheden en waarschijnlijk het meest geschikt als kuipplant.
Nadat de pit uit de vrucht is gehaald, moet hij eerst schoongewassen worden en 24 uur drogen tot het bruine vlies om de pit barst. De pit wordt dan geplant met de bolle kant naar beneden in vochtige grond zodat deze ongeveer 2/3 onder de grond zit. Zet de pot op een warme lichte plaats, bijvoorbeeld op een vensterbank met een radiator eronder. Houd de bovenkant van de aarde vochtig met een plantenspuit. Het kiemen duurt vaak lang. Het is moeilijk aan te geven wanneer kieming zal plaatsvinden. Het kan twee weken duren of een halfjaar. Of het lukt helemaal niet!
Als de plant flink gegroeid is, moet hij worden getopt zodat er een bossige struik ontstaat. De plant kan in de zomer op een beschutte plaats in de halfschaduw buiten staan. Hij vraagt dan redelijk veel water en mest. Hij moet binnen overwinteren op een lichte plaats tussen de 5 en 15 graden Celcius. Stop dan met het geven van voeding en begin er pas weer mee een maand voordat de plant naar buiten gaat.
Het zal wel een aantal jaren duren voor de plant bloeit. Als je vruchten wilt, zul je met een penseeltje voor bij moeten spelen
Bananen
Zelf bananen zaaien is niet gemakkelijk, dus je zult een plant moeten kopen. Met enig zoeken moet het mogelijk zijn een plant te bemachtigen van een eetbare banaan. Van alle eetbare bananen kan alleen de dwergbanaan (Musa acuminata cv. 'Dwarf Cavendish') gemakkelijk worden gekweekt. Deze soort blijft vrij klein, 2 meter maximum.
De plant verlangt veel water, veel voedsel, een hoge luchtvochtigheid en veel licht. De dwergbanaan is niet zo gevoelig voor lage temperaturen, in de winter is een minimale temperatuur van 10°C voldoende. Met de in Nederland redelijk bekende Musa basjoo wil het soms ook lukken, hoewel deze alleen vrucht draagt als hij binnen groeit. Deze is overigens niet eetbaar. Het is wel de enige (min of meer) winterharde bananenplant!
Met de huidige warme zomers lukt het steeds beter om vruchten aan je bananenboom te krijgen. Er is wel een nadeel: draagt de plant eenmaal vrucht, dan sterft hij daarna onherroepelijk af!
Wanneer een banenenplant te groot wordt, dan moet je hem delen. De beste tijd om dat te doen is in de late zomer of het vroege voorjaar. Dat gaat als volgt: Gebruik een scherpe spade om de zijscheuten van de plant af te steken. Wees voorzichtig en beschadig de stammen niet! Graaf zoveel wortels op als je denkt dat de nieuwe plant nodig heeft om te kunnen overleven. Pot de zijscheut op, geef hem water en houd hem in zijn eerste winter binnen (in geval van een winterharde plant). Geef de jonge plant niet te veel water.
Cactusvijg
De cactusvijg is de vrucht van een schijfcactus. Pas op met de vrucht want de schil zit vol met kleine stekeltjes. Deze zijn moeilijk uit je vingers te krijgen en veroorzaken jeuk.
De zaden worden uit de vrucht gehaald, schoongespoeld en gedroogd. Ze kunnen goed worden bewaard. Zaai ze in vochtige cocopeat. Het duurt ongeveer 4 tot 6 weken voor de zaden kiemen. Deze kiemplantjes lijken nog helemaal niet op een cactus. Pas na verloop van tijd zie je tussen de kiemblaadjes een stekelig bolletje verschijnen. Soms komen er twee kiemplantjes uit één zaadje waarvan de zwakste moet worden weggehaald.
In de zomer staat de plant buiten op een warme zonnige plaats, indien mogelijk onder een afdakje want hij houdt niet van een overdaad aan vocht. Geef de planten 2 à 3 keer vloeibare cactusmest.
De overwintering moet licht en koel zijn, een graad of 5 celsius is ideaal. In deze periode mag hij geen voeding krijgen en slechts sporadisch water. Het zal wel een aantal jaren duren voor de plant bloeit. Als je vruchten wilt, zul je met een penseeltje voor bij moeten spelen.
Citrusvruchten
Wie kent ze niet: sinaasappelen, citroenen, grapefruit? Allemaal leden van de prachtige Citrus familie.
Je kunt ze gemakkelijk zaaien uit zaden die je wint uit vruchten die in de winkel koopt. Vaak komen er twee plantjes uit één pit. Deze planten zullen minder sterk groeien dan de exemplaren die je in de winkel koopt. Dit komt omdat ze geënt worden op een sterkgroeiende onderstam. Dit hoeft echter helemaal geen probleem te zijn.
De planten worden in kuip gekweekt, zodat je ze in de winter binnen kunt zetten. Citrusplanten hebben in de natuur een groot wortelstelsel, daarom blijven in kuip gekweekte planten vaak klein maar ook beter te hanteren! De grondsoort moet humusachtig, doorlatend, altijd vochtig en vooral kleihoudend zijn. Pas op: kalk is funest, dus geen kalkhoudende klei, meststoffen of hard water geven. Als door kalk de zuurgraad van de grond toch te hoog wordt uit zich dat meteen in geelverkleuring van het blad (chlorose). Geef in de zomer ruim stikstofmest om de groei erin te houden.
Vanaf mei mogen de planten buiten, eerst een weekje in de schaduw, want direct zonlicht kan in de eerste week buiten het blad ernstig verbranden. Hierna een zonnige en luchtige plek, een vochtige plaats is minder geschikt. Na september overwinter je de planten in een lichte koude ruimte, liefst rond 10 graden Celcius. Als de planten binnenshuis bloeien, met een penseeltje de stampers bestuiven voor een betere vruchtzetting.
De planten worden vaak belaagd door dopluis. Deze kunnen met de hand verwijderd worden, zwaar aangetaste takken snoei je weg. Voorkomen is beter dan genezen! Binnenplanten worden soms aangetast door spint, die kun je afspuiten met koud water. Bladluis is binnenshuis bijna onvermijdelijk, hier zijn voldoende middeltjes voor in de handel.
De meest voorkomende soorten (met dank aan @FoodlabHK):
Dadels
Dadels zijn de vruchten van de dadelpalm. In Noord-Afrika kunnen het bomen van wel 12 meter hoog worden, waar trossen dadels aan hangen met een gewicht van wel 80 kilo. Dat zal je hier niet lukken. Gelukkig maar!
De kiemkracht van een dadelpit is kort. Het is belangrijk dat de pitten zo snel mogelijk gezaaid worden. Natuurlijk zijn dat pitten van verse dadels en niet van gekonfijte, hoewel dat heel soms ook lukt. Het laten kiemen van een dadelpit is een kwestie van geduld. Week de pitten 24 uur in lauw/warm water. Zaai ze een paar centimeter diep in cocopeat. Houd deze vochtig, maar pas op voor te veel water, de zaden gaan dan schimmelen en zijn dan verloren. Zet ze op een warme plaats met een temperatuur van 24 graden. Met wat geluk komen er na een paar maanden groene sprietjes boven.
De dadelpalm kan in de zomer een plaatsje op terras of patio krijgen. Als hij genoeg water krijgt kan hij de zon goed verdragen. Geef regelmatig speciale plantenmest (bij tuincentrum te verkrijgen).
De plant moet binnen overwinteren op een lichte plek en boven 10 graden Celcius. Geef in deze periode geen mest.
Granaatappel
De granaatappel is oorspronkelijk afkomstig uit Perzië en Afganistan maar wordt nu overal in de (sub)tropen gevonden.
Voor het zaaien moeten de kleine zaden uit het vruchtvlees worden gehaald. Dat is een lastig karweitje. Daarna moet je ze drogen. Zaai ze vrij ondiep en dek het zaaisel af (donkerkiemer); na een week of 3 tot 4 kiemen de zaden maar het kan ook langer duren.
Kweek de plantjes verder op een warme en lichte plaats. Als je hem buiten zet (en dat is heel goed mogelijk), wil de granaatappel een zonnige, beschutte plaats, veel water en regelmatig vleoibare mest. Dan blijft de plant groeien. Je kunt hem goed tot een stamboompje snoeien.
Na een paar jaar zal de plant gaan bloeien, maar om vruchten te krijgen moet je de bloem zelf met een penseel bestuiven.
Overwinter de planten binnen op een lichte plaats. Geef dan geen voeding meer.
Guave
De guaveboom wordt in de tropen wel 9 meter hoog. In de kuip blijft hij veel kleiner, zeker als je hem regelmatig snoeit. Het is een mooie plant met grote witte bloemen. De vruchten zijn geelgroen.
Spoel de zaden goed af en laat ze een paar dagen drogen. Zaai ze onder een plastic zakje of glasplaat in een potje vochtige cocopeat. Zorg voor onderwarmte. Zet ze bijvoorbeeld op de verwarming.
Zat de zaailingen zo licht mogelijk maar niet in de volle zon. Na circa een jaar kan de plant al gaan bloeien. Bestuif de bloemen met een penseel.
Koffie
Koffie kan in de natuur wel 5 meter hoog worden. Die hoogte haalt hij bij ons in huis niet en bovendien kun je hem goed snoeien. Het is een prachtige plant met mooie bladeren en witte bloemen.
Binnen de koffie-bes zitten twee koffiebonen met een dunne schaal (haal voor het zaaien deze schaal er eerst af). Diverse firma's verkopen deze zaden. Stop ze liefst diep in de aarde met een plastic zakje erover. De temperatuur moet hoog zijn. Zet het zaaigoed dus op de verwarming.
De plantjes komen snel op. Zet ze in het volle licht maar niet in de zon. De bladeren verbranden erg snel. Wanneer hij 15 centimeter hoog is, kun je hem verpotten. De plant houdt van kalkarm water. Hij moet ook in de zomer binnen blijven.
Litchy en rambutan
De litchy is afkomstig uit het zuiden van China en heel in de verte verwant aan de paardenkastanje. Hij is al 4000 jaar in cultuur.
De zaden verliezen vrij snel hun kiemkracht en moeten ze zo snel mogelijk na aankoop worden gezaaid. Lukt dat niet, bewaar ze dan enige weken in een plastic zak met vochtig cocopeat in de koelkast. Zaai de zaden ongeveer twee centimeter diep. Maak de aarde voor het zaaien vochtig en zet de potjes op een warme en lichte plaats. De kiemtijd ligt tussen 1 en 4 weken. Dit is afhankelijk van de plek waar het zaaigoed staat.
Jonge plantjes moet je tegen fel zonlicht beschermen. Ze zijn gevoelig voor tocht en sterk schommelende temperaturen. Een hoge luchtvochtigheid is noodzakelijk. De kiemlingen worden graag besproeid.
In de zomermaanden kunnen de planten buiten staan in de halfschaduw. Geef ze regelmatig voldoende water en regelmatig mest.
Jonge planten overwinteren het best bij kamertemperatuur. Naarmate de planten ouder worden kunnen ze koelere temperaturen beter verdragen. Als je aan de kust tuiniert kun het het er na een aantal jaar op gokken en hem buiten in de volle grond laten staan. Bij vorst moet je hem natuurlijk wel beschermen. In de vrije natuur bloeit de boom na 10-12 jaar. Of dat hier lukt is zeer de vraag.
Mango
Haal de pit uit de vrucht en maak om schoon. Het is niet moeilijk een mangozaad te laten ontkiemen. Meeste kans maak je met vruchten uit de biologische teelt.
Er zijn alleen één problemen: De vruchten worden onrijp geplukt, hierdoor heeft het zaad weinig reservevoedsel en dus kracht om te ontkiemen. Dit is te verhelpen door de kern uit zijn behuizing te halen. Aan een kant van de pit zit een oog (een soort lidteken) aan deze kant zit de kiem. Maak de pit aan de andere kant open. Prik een mes tussen de twee helften en wrik de pit open. Dit gaat makkelijker als je eerste een dun randje van de schil haalt. De kern ziet eruit als een forse platte pinda, aan de kant waar het oog zat kun je de kiem zien zitten.
Leg de pit plat op vochtige potgrond, en duw hem licht aan zodat de pit rondom de grond raakt, afdekken is niet strikt noodzakelijk. Een andere mogelijkheid is om de pit met de kiem naar boven in de grond te steken, zodat de kiem net onder de grond zit. De kiem moet vervolgens warm en vochtig worden gehouden. Meestal kiemt de pit binnen enkele dagen. Eerst komt er een wortel, later de eerste blaadjes.
Na het vormen van de eerste blaadjes staat de groei vaak even stil. Daarna is het afwachten. Met wat geluk zal de mango uitgroeien tot een plant met mooi glimmend blad. Zomers kunstmest en oppassen voor koude.
Oogsten kun je eigenlijk alleen als de mango in verwarmde kas of serre staat. In ieder geval moet de mango om bloemen te vormen in de herfst droger staan. Bloemen met de hand bestuiven. Mocht je mango vruchten maken, kun je de onrijpe vruchten gebruiken voor jam of chutney.
Olijven
De olijf is een van de oudste gewassen die men kent. Hij wordt in de bijbel vaak genoemd.
Je kunt olijfplanten in het tuincentrum kopen, maar als je de hand weet te leggen op verse olijven kun je ze zelf zaaien. Vraag eens aan iemand die rond de Middellandse Zee op vakantie gaat, of hij wat verse exemplaren voor je mee wil nemen. Peuter de pit uit de olijf en maak hem schoon. Vijl er een stukje van af, zodat het water gemakkelijker kan binnendringen. Stop de pit onder de (vochtige) grond. Als het plantje circa 10 centimeter groot is, kun je hem verpotten in een grotere pot. Zet de jonge planten nog niet in direct zonlicht.
De plant houdt niet van natte voeten en kan als hij wat groter is flink wat droogte en zon verdragen. Zet hem in kleiachtige grond en laat deze niet te nat worden. Geef niet te vaak mest.
De plant moet binnen overwinteren op een koele droge plaats; geef dan nog minder water en helemaal geen mest meer.
Papaya
De papajaboom is afkomstig uit Midden-Amerika. Het is een snel groeiende onvertakte boom. Het hout van de boom is zeer zacht en de stam is hol. Boven aan de stam zit een soort pruik van grote groene handvormige bladeren. Vlak onder die pruik groeien de vruchten rechtstreeks aan de stam.
In de vrucht zitten vele tientallen zaadjes. Ieder zaadje zit in een zakje met sap. Verwijder deze zeer voorzichtig want de zaden gaan snel stuk. Was ze daarna en leg ze 24 uur te drogen. Zaai ze niet te diep met een dun laagje aarde bedekken is voldoende. Bij een temperatuur tussen 23 en 25 graden Celcius kiemen ze na een paar weken. De kiemplantjes zijn erg gevoelig voor kou, tocht en water dat in hun schotel blijft staan. Laat de plantjes dus in de eerste twee jaar binnen staan.
Met een beetje geluk houd je een paar mooie planten over. Bloemen en vruchten zijn in ons land alleen mogelijk als je de papajaplant kweekt in een warme serre of kas. Zet oudere planten in de zomermaanden buiten op een zonnige, beschutte en zo warm mogelijke plaats en geef behoorlijk veel water en mest.
De planten overwinteren binnen bij een temperatuur tussen 10 en 15 graden celcius. Voor jonge planten is 15 graden Celcius de minimum overwinteringstemperatuur. Geef in deze periode geen voeding meer.
Passievrucht
Passiebloemen zijn klimplanten en komen uit Zuid-Amerika. De vruchten van sommige soorten zijn eetbaar. De bekendste is de Passiflora edulis (Maracuja).
Haal de zaden uit de vruchten en maak ze schoon met lauw water. Laat ze 24 uur drogen. Houd de aarde goed vochtrig en zaai ongeveer 1 centimeter diep. Zaai ze in grote potten op een warme en lichte zonnige plaats. Het duurt wel even voor de zaden kiemen.
Geef de planten in de zomermaanden mest en veel water. In de wintermaanden kunnen de bladeren eraf vallen. Geef ze dan ook minder water. In het voorjaar kun je de plant inkorten en in een grotere pot zetten. De planten kunnen in de zomer buiten staan, maar alleen als het echt mooi, warm weer is.
Wanneer de plant eenmaal in bloei komt, zul je zelf voor bij moeten spelen. De vruchten zijn rijp als ze beginnen te "kreukelen".
